Òóñëàìæ õýðýãòýé áàéíà

Áëîã õºòëºã÷ áè ýíý áëîãòîî õýðýãöýýòýé ìýäýýëýë áàéíãà ãàðãàæ àðàé èë¿¿ áîëîâñðîíãóé áîëãîìîîð áàéãàà áîëîâ÷ íýã ë áîëîõã¿é áàéíà.Çóðàã îðóóëàõ ãýæ õýäýí ºäºð îðîëäîîä ÷àäñàíã¿é îäîî ÷óõàì ÿàæ...
Çóðàã îðóóëæ, äýä àíãèëàë õèéæ ÷àäàõã¿é áàéíà ìýäýõ õýí íýãýí ýíèéã óíøâàë íàäàä òóñëààðàé
http://www.asiafinest.com/forum/index.php?showtopic=159095

Uriankhai

Óðèàíõàéí òóõàé ìýäýýëýë öóãëóóëæ ¿çýõýä:
Àëòàé Óðèàíõàé
Òóâà Óðèàíõàé
Òàííó Óðèàíõàé
Òºâ Óðèàíõàé
Õºâñãºëèéí Óðèàíõàé
ãýñýí õýñýãòýé áàéíà.

Алтайн Урианхайн үндэсний хувцас

Altai Uriankhai

Altai Uriankhai
(Altai Uryankhai)


West Mongolia
Oirad tribe



Winter


Winter

Урианхай тvмний сурын харваа /магтаал/

Хайрхан Хэнтий уулын
Бурхан Халдуны хєндийд
Хан тэнгэрийн ивээлээр
Буянт шинэч Урианхай

Тэртээ нэгэн цагт
Нутаглаж байсан учиртай
Тvvхэн нэгэн улбаагаар
Нvvж суусан жамтай

Арван тавны сар
Шилд нь хvрч хоноглодог
Алтайн сvрлэг уулсын
Шимт сайхан нутагт

Удам vндэсээ тэлж
Урианхайн тvмэн суурьшихдаа
Уул усандаа дасч
Уугуул нутгийнхан болохдоо

Цаст мєнгєн оргилууд
Уудам тэнгэрт дvнхийсэн
Чанад баруун хязгаарын
Урианхай нэгэн тvмний

Євгєн дархан Жарчуудайн
Урлаж хийсэн нум сум
Єрлєг хvv Зэлмээгийн
Татаж тавьсан нум сум

Хаан эзэн Чингэсийн
Сvлдэлж явсан нум сум
Хана туургат Монголын
Сvсэглэж ирсэн нум сум

Чєдєр,цулбуур,аргамжааг
“Хом”болгон зангидаад
Чиглэж онох сураа
“Чих” хэмээн нэрлэсэн гэв ээ

Харвахад эрчтэй болгох гэж
Халимны цавууг шилээд
Тас бvргэлийн єдийг
Тал талд нь наасан гэв ээ

Хавчаахай нум сумаараа
Хасар.Есvгээ,Зэв,Зэлмэ нар нь
Хvчирхэг Монгол тєрийнхєє
Хєх тэнгэр доор

Их дэлж тавихдаа
Есєн зуун алд харваад
Татуу дэлж тавихдаа
Таван зуун алд харваад

Сvвээдэй Зэлмэ тэргvvлээд
Сурын наадмыг сэдсэн гэв ээ
Єгєємєр хайрханы энгэрт
Єргєн цэнгэлийг хийсэн гэв ээ

Баатарлаг урианхайчуудын
Шvтэж мєрлєж ирэхдээ
Байлдаан -тэмцлиййн талбарт
Шившиж байгаад тавьсан

Дайн тулалдааны vед
Эзэнээ аварч гарсан
Даян дэлхийн хаанач
Эрэлхэг баатрууд агссан

Мориноосоо буусан цагт
Мохоогvй зэвээ сольсон гэв ээ
Ялсан цэрэг амсхийхэд
Ясан болчуу болгосон гэв ээ

Нэгдсэн монголын баярт
Нэгэн наадам нэмсэн гэв ээ
Цэц мэргэнээ сорьдог
Цэнгэлийн нэгэн болгосон гэв ээ

Цагаан сарын шинийн гурванд
Ёслол хvндэтгэлийг vйлдэхдээ
Цагийн эргээнд тохиох
Муу муухайг зайлуулахдаа

Єргєє гэрийнхээ тооноор харваж
Хийморио сэргээдэг
Єнє эртний заншилаа
Хамгаалж ирсэн Урианхайчууд

Баяр цэнгэлт наадмаа
Бахдаж ирсэн Урианхайчууд
Балмад дайсан халдвал
Дарж ирсэн Урианхайчууд

Магнай! Магнай магнай
Хайдаа Хайдаа Хайдаа
Манлай мэргэнг хурайлж
Дагуул Дагуул Тэгнээ Тэгнээ гэж

Уриа дуудлагаа уянгалуулсан
Уран цэцэнээ гайхуулсан
Урианхайн тvмний дундаас
Улсын мэргэн тєрсєєр байна

Сундайлангийн ногоо” дуундаа
Суут их Чингэс хааанаа
Єрлєг жанжин баатруудтай нь
Єргєн дуулж ирэхдээ

Дэлгэр цагийн наадамдаа
Дээдлэн дэгжээн цэнгvvлж
Шvтээн болсон нум сумаа
Шvлэг туульдаа магтсаар байна

Майдарын сарампай ханатай
Мєсєн гулсуур харваанд
Чємєгт гєрєєсийг авлахад
Чєдєж сумаа газардуулалгvй

Уран цэцэн оноотой
Нэгэн тєрєл харваа
Урианхайн тvмний дунд
Нэрд гарсан наадам

Олон vеийн харваач дундаас
Онцгой мэргэн Лонжид, Жамбал, Мєнхнасан, Бэлэгт,
Туульч Ачилдай болон Бизьяа, Гvнгээ
Таяа, Пунцаг, Аюуш, Барьмэд

Товх мэргэн Батгэрэл, Баасанхvv, Хонгор
Тунч мэргэн Батхуяг, Баттулга, Мєнхбат
Онч мэргэн Одонгэрэл, Чvлтэм, Даашка
Мєн ч мэргэн Мєнхгэрэл, Жарантай, Жанчивдорж

Даацтай мэргэн Дамба, Мандал, Чимэд
Даамай мэргэн Даваанням, Буянт, Насанбат
Алдар нэрээ дуудуулсан
Аварга олон харваачид

Урианхай сурын гайхамшигийг
Улс даяараа дуурсгаж байна
Удам хойчдоо євлvvлэн
Улам улам бахархаж байна.

Hargaalaa saihan heer

Õàðãààëàé ñàйõàí õýýðèéã
Õàíöàíû /õàíöóé/áîëòîë ñîéíî
Õàðàíõóé áүðүүëèéí äүíãýíä
Àéëûí ÷èíü áàðàà õàðàãäàíà
Äýíõýýëýý ñàéõàí õýýðèéã
Äýýñýí áîëòîë ñîéíî
Äýí áүðүүëýí äүíãýíä
Ãýðèéí ÷èíü áàðàà õàðàãäàíà

Óëààí ìààíüòûí äàðøèéã
Óóæèéëàà áààõàí õàíàõóó?
Óÿí ãóëæàí àõ íàðòàéãàà
Íàéðàëæýý áààõàí õàíàõ óó?
Õýý ïүүçýýí ÷èõðýýã
Õýìýëæýý áààõàí õàíàõóó?
Õýëýý ãóëæàí àõ íàðòàéãàà
Íàéðàëæýý áààõàí õàíàõ óó?

Durvun zugtee santai Durvuljin ih altai

ĺðâºí ç¿ãòýý ñàíòàé
ĺðâºëæèí èõ Àëòàé
ĺðâºí ò¿ìýýðýý ñóóõàä
Æàðãàë èõòýé Àëòàé

Ãóðâàí ç¿ãòýý ñàíòàé
Ãóðâàëæèí èõ Àëòàé
Ãóðâàí ò¿ìýýðýý íàéðëàõàä
Æàðãàë èõòýé Àëòàé

Õàé÷ ÷èõýí õàðûã
Õàðúÿàòûí óíàãàí ãýëýý
Õàð òîðãîí îãöîðîîã íü
Õààí ààâûí õàéðàí

Óò /óðò/ ÷èõòýé óëààíûã
Óðèàíõàéí óíàãàí ãýëýý
Óëààí òîðãîí îãöîðîîã
Óðèàíõàéí íî¸íîî õàéðàí

Ýâõìýë öàãààí ¿ëäèéã /èëä/
Ýçíèé äàðõàí õèéñýí
Ýãö öàãààí ø¿äèéã
Ýýæ, ààâ õàéðëàñàí

Geriin eruul

Àéë ãýðèéí õîéìîðò ãýðèéí åðººë áàéõ íü òóõàéí àéëä ìàø ñàéí ãýæ ÿðèãääàã áºãººä ýíý óäàà íýãýí /îëîí ÿíç áàéäàã áàéõ ãýæ áîäîæ áàéíà/ ãýðèéí åðººëèéã áè÷ëýý.

Ãýðèéí åðººë
ªäðèéí ñàéíûã
ªíæèí õ¿ëýýæ
Ñàðûí ñàéíûã
Ñààòàí õ¿ëýýæ

ªíäºð äýíæ äýýð áàðüñàí
ªð㺺 ãýð ÷èíü áàò áýõ áîëæ
Àðäûí ìàíëàé
Àëáàòûí ãîë áîëæ ÿâ.

Áàò öàãààí øîíãîîñ ÷èíü
Õóðäàí, æîðîî õî¸ð õîéãîäîãã¿é
Áàðóóí, ç¿¿í õî¸ðîîñ ÷èíü
Áààòàð, öýöýí õî¸ð õîéãîäîãã¿é

Æàðàí àëä çýëýý òàòàæ
Æàðààõàé áîëñîí óíàãàà ñîéæ
Çààíàà àðüñàí àðõàäòàé áîë
Çàíäàí ìîäîí á¿ë¿¿ðòýé áîë.

Öàãààíòóã îâîãò áè áýýð óðèàíõàé àðä ò¿ìíèéõýý ºâ ñî¸ë, äóó õºãæèì, áèåëãýý, õººìèé áîëîí áóñàä ç¿éëèéíõýý òàëààð ñóäëàí õàäãàëàí ¿ëäýæ õîé÷ ¿åäýý ºâë¿¿ëýí ¿ëäýýõýä áàãàõàí ÷ ãýñýí õóâü íýìðýý îðóóëàõààð ýíýõ¿¿ áëîãûã õºòëºæ ýõýëæ áàéíà. Ñàíàà íýãòýé ñýòãýë íýãòýé ìàðòàãäàæ ¿ë áîëîõ ºâ ñî¸ë -îî ¿ðãýëæë¿¿ëýí àâ÷ õàäãàëæ ¿ëäýýå ãýñýí õýí ÷ áîëîâ ìàíàé áëîãèéí ãèø¿¿í áîëæ õàìòðàí àæèëëàõäàà áàÿðòàé áàéíà.

Altain Uriankhain hurim

Àëòàéí óðèàíõàé ò¿ìíèé õóðèì íàéðûí òóõàé ýíý óäààä áè÷èæ áàéãàà áºãººä àðä ò¿ìíèé äóíä îëîí ÿíçûí ¸ñ çàíøèëûí õýëáýð õàäãàëàãäàí ¿ëäñýí áàéäàã.ªºðèéí öóãëóóëñàí ìàòåðèàë áîëîí çóí íóòãààð ÿâàõäàà õºãøèä áóóðëààñàà ñîíñîí òýìäýãëýæ áàéíãà áàÿæóóëàí áè÷èæ áàéõ áîëíî. /ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéã íýãýí ñîíèíãîîñ àâ÷ õàäãàëæ ÿâäàã áàéñàí ä¿¿ Ìýíäýýãýýñ àâàí á¿ðýí áè÷èæ áàéíà./
19-20 зуны зааг үед алтайн урианхайн 7 хошууны баруун, зүүн гарт хуримын зан үйл ялгаатай байсан бөгөөд энэ нь зүй ёсны хэрэг байв. Баруун гарт 3 хошуу байсан бөгөөд эд нь бүгд монгол урианхай нар байв. Зүүн гарын 4 хошууны 3 нь тува урианхай нар байсан тул тэндэхийн монгол урианхай нарын зан үйлд тува нарын зан үйлийн нөлөө ямар нэгэн хэмжээгээр тусах нь зайлшгүй байв. Нөгөө талаар Алтайн Урианхайн 2 гарын зан үйлд ялгаа гарахад Манжийн төрийн бодлого ч нөлөөлсөн байна. Манж нар Ховдын хязгаарыг захирахдаа ястан бүрийг урьдын угсаа төрлийн байдлаар хошуу, сум, аравтаар зохион байгуулж õîøóóä õîîðîíäûí ýäèéí çàñàã,ñî¸ë, èðãýäèéí õàðèëöààã õîðèãëîæ, òýäãýýðèéí òóñ á¿ðèéí ò¿ãæèãäìýë áàéäëûã àëü áîëîõ õýâýýð áàéëãàõûã õè÷ýýæ áàéæýý.Æèøýý íü óðèàíõàéí õî¸ð ãàðûí õîøóóäûí àðä èðãýä õîîðîíäîî øèëæèí ñóóõ, ãýðëýõ ÿâäàë õîðèîòîé áàéñàí ãýæ íóòãèéí ºíäºð íàñòàíãóóä ÿðüæ áàéãàà íü äýýð ºã¿¿ëñíèéã ãýð÷èëæ áàéíà.Èéíõ¿¿ îâîã òºð뺺ð ñóìëàõ àðàâòëàõ íü Õîâäûí àìáàíû áà õîøóóäûí íî¸äûí óëñûí àëáà, õîøóóíû ãóâ÷óóðûã òºëæ ÷àäàõã¿é íºõöºëä àõ ä¿¿ãýýñ íü òºëáºðèéã ãàðãóóëàõ íýãýí àðãà áàéñàí ãýíý.
Áèä ýíý óäààä íóòãèéí ºâãºä íàñòàíààñ ñóðâàëæèëñàí ìýäýý õýðýãëýãäýõ¿¿íä òóëãóðëàí óðèàíõàéí ç¿¿í ãàðûí õóðèìûí çàí ¿éëýýñ òîâ÷õîí ºã¿¿ëüå.
19-ð çóóíû ñ¿¿ë÷, 20 çóóíû ýõýí ¿åä àëòàéí óðèàíõàéí ç¿¿í ãàðûí çàí ¿éë íü áàðóóí ãàðûíõàí áîëîîä íèéò ìîíãîë óãñààòíû õóðèìûí çàí ¿éëòýé ä¿éõ íèéòëýã òàëòàé áàéñíû çýðýãöýý ººðèéí ÿëãàãäàõ ºâºðìºö ¸ñëîëòîé áàéæýý.

Ç¿¿í ãàðûí óðèàíõàéä õ¿¿ãýý ãýðë¿¿ëýõ íàñ íü íèéò ìîíãîë óãñààòàíòàé ¿íäñýíäýý àäèë.Òýä õàìãèéí ýðòäýý 13-14 íàñàíä íü, èõ òºëºâ 17-18 íàñòàéä íü îðîéòîîä 20 îð÷èì íàñàíä íü ãýðë¿¿ëäýã áàéæýý. Õ¿¿õä¿¿äèéã áàãà áàéõàä íü ñ¿é òàâèõ çàíøèë áàéñàí áàéíà. Á¿ð ºëãèéòýé áàéõàä íü ñ¿é òàâèæ õî¸ð õ¿¿õäèéí õó÷ëàãûã ñîëèõ áóþó 3-4 íàñòàéä íü ñ¿é òàâüæ, 10 íàñ äºõºõ ¿åä íü îéð äºò àéëñàí áóóæ õ¿¿õä¿¿äèéã òàíèëöóóëäàã áàéñàí áàéíà.Ýíýíõ¿¿ ñ¿é òàâèõ çàí òºëºâ ãîë òºëºâ ÷èíýýëýã àéëóóäàä áàñàí áàéíà. Õ¿¿äýý àâ÷ ºãºõ ýõíýðèéí õóâüä àéãàíû àõ àâãàéã ñàéí ãýíý. Àéãàíû àõ áèø áîë èõ òºëºâ ä¿¿ àâãàé àâ÷ ºãäºã áàéñàí áàéíà. Õàðèí õ¿¿ãýý á¿ð áàãàä íü ãýðë¿¿ëñýí òîõèîëäîëä óõààí ñàíàà çààëãàõ çîðèëãîîð òàâ àõ àâãàé àâ÷ ºãäºã áàéæýý.

Urianhain huh uuls

Урианхайн хөх уулс H.Erdenebaatar
...Цаг мөнхийн уулс цас мөсөөр дvvрэн

Цалгиа залуу насанд халгиа шvлгээ бичнэм.

Асар тэнгэрийн амраг урианхайн хөх уулнаас

Архлаатай юм шиг мөнхийн манан холдохгүй

Айдас гэрэлтэх vдшийн цагаар ширтэхэд

Аяа мянган одны гэрэл адил тунгалаг сvмбэр

Уйдашгүй эрхээр өнө удаан ноёлог сvндэрлэж

Умрын уулс мөргөлчин адил араас нь хошуурна.

Vvлэн гол мөч бүрийд бэлээр нь хөвөн өнгөрч

Vлэмжийн ариун тэнгэрийн зайд оршино

Хөмvvл гишvvнэ соёлоод хөрсний чийг vнэртэхэд

Хөндvvр зvрхний угт ижий аав бодогдоно.

Удган голын усыг цасны шимээр сэлбэнэ

Урианхайн хөх уулс уйдашгүй сvндэрлэнэ

Асханы нарны наагуур тунгалаг бороо шиврэх нь

Аятайхан охин гэзгээ сүлжин зогсох мэт

Зэлvvд хөх уулсын тэнгэрийн нүд мэт сайранд

Зогдроо дугтчих тогорууд дорнын нарнаас ирэхэд

Зvvн хойтын шилэнд эртэлж унасан шvvдэр

Зvрхэн тус газар хөнгөн гунигыг vvсгэнэ.

Чимэг сайт улиралын алтан наран мандахад

Чиг зөв салхин бvлээн аяс эгшиглvvлнэ.

Vдийн наранд сэмрэх зэрэглээ нимгэн мөс галигтан

Vдшийн зэврvvг хvлээхгүй шилэн шуургаар цагирагтана

Урианхайн хөх уулс гэрлээр давалгаалж

Умрын салхиар хавар тэнvvчилсэн

Тэрсэд мөнхийн гэрэл шидэгч ууланд

Тэрлэг гандам зуны сарууд ирэхгүй

Зэрвэс нүдийг зvvдний манантай хөвөрдөх

Зэрэглээ тэнд хаялага болж чадахгүй"

Амьтаны vрийг сэтгэлийн амрагаас илvv vймvvлэх

Ад гэрлийн хувилгаан Урианхайн хөх уулс минь

Товч харших чимээнээр жингэнэх дуун тvгж

Товцог хадны шилээс хан тас ниснэ.


Tsagaantug ovogt bi beer urianhai ard tumniihee duu, bielgee, huumii,oys zanshiliinhaa talaar sudlan hadgalan uldej hoich yedee uvluulen uldeehed uuriin bagahan ch gesen tus nemree oruulahaar enehuu blogiig hutluj ehelj bna.