“Óõààëàã ýõíýð ãýðòýý ÷ ãàäàà ÷ ãî¸ìñîã áàéäàã. Õàðèí áóñàä íü ãàðàõäàà ë ãî¸äîã” Ë.Ëõàãâà
“Õ¿í õèéæ áóé ç¿éëòýéãýý òºñòýé áàéäàã” Æ.Ëóâñàíäîðæ
“Õàâàð, íàìàð õî¸ðò õàâ÷èãäààä çóí vãvé áîëëîî.
Õàäàã, ìºí㺠õî¸ðò õàâ÷èãäààä õóóëü vãvé áîëëîî” XVIII
çóóíä Ìàíæèéí våä çîõèîãäñîí ýíýõvv àëäàðòàé vã XXI çóóíû
Ìîíãîë îðîíä óëàì ë áèåëëýý îëîîä áàéõ øèã
“Àðõè, òàìõè õî¸ðò õàâ÷èãäààä íàñ vãvé áîëëîî.
Àâëèãà, ëóéâàð õî¸ðò õàâ÷èãäààä ìºñ vãvé áîëëîî.
Урианхай
Баруун монголын нэг гол ястан нь Алтайн урианхайчууд болно. Эдний євєг дээдэс нь монгол нутгийн умард болон баруун хойд захын ой хєвчєєр эрт дээр їед амьдран сууж байсан ойн гєрєєчин аймаг юм. Тэднийг X зууны їеэс Баруун хойд урианхай, XII-XIII зуунаас ойн урианхай хэмээн нэрлэдэг байсан байна. Урианхай нэрт аймгууд удам гарлын хувьд монгол, тїрэг хоёр тєрєл байсны дээр монгол урианхай нь дотроо халх, ойрад хоёр янз болжээ. Тїрэг урианхай нь тува удмынхан болох бєгєєд тэдний нэгэн хэсэг нь олон їеийн турш монголчуудтай холилдон суусаар монголжсоны гадна Монголын Нэгдсэн улс байгуулагдахад ихэд хїчин зїтгэж монголын их гїрний їед нэлээд олон тооны мянгатууд болж байжээ. Юан гїрэн мєхснєєс хойш Урианхай аймаг энд тэндгїй тархаж зарим нь дєрвєн ойрадын дотор багтаж, зарим нь зїїн монголын бїрэлдэхїїнд оролцож явжээ. Зїїн монголын харъяат урианхай нь 6 тїмний нэг нь болж байсан ба хожим нь тэд халх, євєрмонголын дунд шингэсэн байна. Дєрвєн ойрадын дотор багтсан урианхад нь чорос буюу єєлд аймагтай ихэд ойр дєтлєг байсан тул тэднийг хамтад нь єєлд-урианхай ч гэж нэрлэх нь бас байв. Эдїгээ Баян-Єлгийн урианхайчууд Бугат сумын урдуур, Буянтын зїїгээр, урдуур, Алтайн зїїн, Булганы урд талаар нутаглаж байгаагийн дээр Ховд аймгийн Мєнххайрхан, Дуут суманд бїхлээрээ сууж байна. Харин нэлээд тооны урианхайчууд Сэлэнгэ аймаг руу шилжин Орхон, Зїїнбїрэн болон Хэнтий аймаг зэрэг газруудад бїлэг бїлгээрээ оршин суух болжээ. Алтайн урианхайчууд нь ардын туульс хайлан єгїїлэх талаараа нэн алдартай билээ. Тува урианхайчуудын (мончоого) їндсэн нутаг нь Алтайн урианхайн Баруунгарын шар даагийн буюу мончоогын хошуу ч гэдэг. Баян-Єлгийн мончоог казах, монгол, тува хэлээр, Ховдынх нь монгол, тува хэлээр хэлэлцэнэ. Тїїнээс гадна Ховд аймгийн Буянт сумнаа дээр їед ирж нутагласан мончоогууд нэгэн баг болж байна. Цэнгэлийн мончоогын нэлээд олон єрх ам Сэлэнгэ аймагт ирж суурьшжээ. Харин тэдний дээл хувцас нь Ойрад монголчуудтай адилхан болно. ,,, нэгэн ийм мэдээлэл олж авлаа,50% íü ë ¿íýíèé îðòîé þì øèã ñàíàãäëàà.
Ìàíàé Àëòàéí óðèàíõàé÷óóä ìèíü þì áîäîõã¿é áîë áîëîõîî áàéñàí þì áàéíà. ªäºð èðýõ òóñàì ýíä òýíä í¿¿äýëëýí àìüäàð÷, óóñàí àëãà áîëæ áàéãààãèéíõàà õýðýýð áèäíèé ºâ ñî¸ë ò¿¿õ ìàðòàãäàæ áàéíà.
Á¿ð ñ¿¿ëäýý áèä ÷èíü óðèàíõàé ãýõ óòãàà àëäàæ òóâà ÷ þì øèã, öààòàí ÷ þì øèã, ò¿ðýã ÷ þì øèã áîëæ ¿ëäýõ íü áàéíà.
Õààíà íýã óðèàíõàé ãýíý òýíä òóâà ãýõ ¿ã áàéíãà äàãàëäàæ ÿâàõ þì. ßàæ áîäñîí ÷ øàë ººð ... ¿¿ñýë ãàðàë óäàì óãñàà ºâ ñî¸ëûíõîî òóõàé íýãäñýí íýã îéëãîëò ìîíãîë ò¿ìýíäýý õ¿ðãýõ öàã íü áîëæýý.
Ýðòíýýñ íààø Ìîíãîëûí ßçãóóð àéìãèéí íýã áàéñàí äàé÷èí Óðèàíõàé àéìàã ìèíü óóñàí àëãà áîëîõ íü ýíý ãýæ ¿¿.
No comments:
Post a Comment